2500 YILLIK TARİH… UÇURTMALAR
Oyuncak mı, kültür mü? Sanat mı, spor mu? Mavi gökyüzünün nazlı çiçekleri uçurtmalar…
ULUSLARARASI KOLEKSİYONA SAHİP MÜZE
İSTANBUL UÇURTMA MÜZESİ
VE UÇURTMANIN DETAYLI TARİHİ
MÖ 300’lü yıllara uzanan (Bazı tarihçilere göre daha da eskilerde) ve doğum yeri Çin’in Wei-Fang bölgesi olarak kabul edilen uçurtmanın 2500 yıllık tarihine baktığımızda birbiriyle alakasız ve ilginç pek çok başlığı bir arada görmek mümkündür.
UÇURTMANIN KISA TARİHİ
Uçurtmanın tarihine kısaca göz attığımızda, Çin’de doğan uçurtmanın hızla Uzakdoğu ülkelerinde yayıldığını, savaşlarda yoğun biçimde kullanıldığını, özellikle Japonya’da inanç sistemleri içinde yer alarak Budist rahiplerin “Tanrılar ile iletişim kurmak” için aracılık ettiği, 1295 yılında ünlü İtalyan denizci Marco Polo ile Çin’den satın alınarak Hollanda’ya getirilmesi ile batının bu aracı tanıdığına tanık oluyoruz. Uçurtmanın batı tarihi çok sayıda bilimsel olayla anılmaktadır.
Uçağın, dronun, ihaların, sihaların atasının uçurtma olduğunu yine çok sayıda makalede görmek mümkündür. Benjamin Franklin’in 1752’de şimşeğin içindeki statik elektriği bulması, aerodinamik biliminin uçurtma ile yapılan deneyler esnasında ortaya çıkarılması, meteorolojik çalışmalarda yoğun bir şekilde uçurtmanın kullanılması örneklerinin nerdeyse tamamı batı da gerçekleşmiştir.
Ülkemiz topraklarına tam olarak ne zaman, kim tarafından ve ne için getirildiği bilinmese de uçurtma ile ilgili elimizde bulunan en eski tarih 1582 yılıdır.
Sultan 3. Ahmet çocuklarının sünnet düğününde, Sultan Ahmet’teki at meydanında, İbrahim Paşa sarayının önündeki (Bugünkü Türk İslam Eserleri Müzesi) alanda Simurg Kuşu tasarımında uçurtma uçurulmuştur. (bkz. Surname-i Vehbi-minyatür)
Bir başka kaynakta ise (Saray Merasimleri 15-17 yy. anlatımı-Nigâr Ayyıldız) Osmanlı döneminde ramazan eğlencelerinde çocukların teravih namazı sonrası kandil uçurtmalarını gökyüzüne salındığından bahsedilmektedir. Bu ve benzeri kayıtlar 15. Yy. dan itibaren bizim topraklarımızda uçurtmanın varlığını ortaya koymaktadır.
Ancak, ülkemizde uçurtma duayeni olarak da bilinen İstanbul Uçurtmacılar Derneği Başkanı Mehmet Naci Aköz bu tarihin çok daha eskilere dayandığı kanaatindedir. Şöyle ki;
Uzakdoğu ile Avrupa’yı birbirine bağlayan tek karayolu olan ipek yolunun ana güzergâhlarından birisi olan ülkemiz topraklarından geçen ticari kervanlar, muhtemelen yanlarında taşıdıkları ürünleri konakladıkları şehirlerde/hanlarda satarak ilerlemişlerdir. Dolayısı ile uçurtmanın doğum yeri olan Çin’den gelen kervanların ticari emtiasının içinde uçurtmanın da olduğu ve bizim topraklarımızda bunların satılma ihtimalinin göz ardı edilemeyecek gerçeklikte olduğunu düşünmektedir.
Ayrıca, ülkemizin oldukça rüzgârlı bir coğrafya olması da rüzgâr gücü ile uçurulan bu oyuncağın çok daha önce bu topraklara ulaşmış olabileceği rahatlıkla düşünülebilir.
UÇURTMANIN ÜLKEMİZDEKİ TARİHİ VE MÜZEYE GİDEN SÜREÇ;
Uçurtmanın tarihi oldukça eski ve 2500 yılı dolu dolu geçirmiş olsa da ülkemizdeki tarihine baktığımızda nerdeyse yok denecek kadar kısıtlı veri bulunmaktadır. 1582’de Sultan Ahmet’teki Simurg kuşu tasarımlı uçurtmanın uçurulması, Osmanlı döneminde (1600’lerde) uçurtmanın nevruz veya ramazan eğlencelerinde uçurulduğu ile ilgili bir iki kırıntı bilgi. Yapı Kredi Yayınları tarafından basılan “Şenlikname” adlı eser içinde yer alan uçurtma uçuran çocukların tasvir edildiği fotoğraflar. “Selahattin Giz Koleksiyonu” içinde yer alan 1936’da Beyoğlu istiklal caddesinde çekilmiş fotoğraftaki “Sivriburun uçurtmalar” eldeki yegâne verilerdir.
Ancak, 1980 yılında Mehmet Naci Aköz’ün yolunun uçurtma ile yeniden kesişmesi (Çocukluk döneminden sonra) ülkemizdeki uçurtma sürecini derinden etkilemiştir.
Bu sürece kısaca göz atmak gerekirse; 1984’te Türkiye’de ilk kez uçurtma yarışması düzenlemesi, 1986’da ülkemizin ilk uçurtma kurumu olan Eyüp Kardeş Uçurtmacılar Birliğini kurması, 1996’da İstanbul Uçurtmacılar Derneğini kurması, 1997’de ülkemizdeki ilk uluslararası uçurtma festivalini projelendirip hayata geçirmesi, 1998’de ülkemizin ilk uçurtma kulübü olan Uçurtma Gönüllüleri Kulübünü kurması. Tüm bu süreçte ileride Türk Uçurtma Takımı adını alacak ve ülkemizi onlarca ülkede temsil edecek olan hem ülke içinde hem de yurtdışında uçurtma festivallerine katılması, yaptığı yoğun uluslararası ikili ilişkiler, araştırma ve gezilerde topladığı yüzlerce uçurtma ve ilgili ürünlerden oluşan koleksiyon nihayetinde 2005’de Uçurtma Müzesinin kurulmasına zemin hazırlamıştır.
İSTANBUL UÇURTMA MÜZESİ NASIL KURULDU;
Aköz’ün 1980 yılı itibariyle kendi kültürümüzdeki farklı modellerdeki uçurtmaları yaparak satışını sürdürdüğü modeller ve 1986’da dünyanın farklı ülkelerindeki 26 ayrı uçurtma kuruluşuna yazdığı mektuplara dönüş yapan uluslararası camiadaki uçurtmacıların destek amacıyla Aköz’e gönderilen parçalar ile başlamıştır. (İnternetin olmadığı dönemler) Yurtdışına gönderilen mektuplara gelen cevapların yanında hediye olarak gönderilen kitaplar, kataloglar, uçurtmalar ve benzeri ürünler koleksiyonun ilk parçalarıdır.
İlerleyen yıllarda tüm yurtdışı programlarında (Festival veya özel gezilerde) uçurtma kurumları, üreticiler, satıcılar ziyaret edilerek uçurtma ile ilgili bulunan hemen her nesne toplanarak ülkemize getirilmiştir.
97-98 ve 2005 yılındaki Uluslararası İstanbul Uçurtma Festivali katılımcılarının da hediye ve/veya satın alma yolu ile getirdikleri uçurtmalar sonucunda toplamda altı ülkeden 500 civarında koleksiyon parçası oluşunca uçurtma konulu tematik müze açılmasına karar verildi.
İstanbul Uçurtmacılar Derneği kararı ile ülkemizdeki ilk uçurtma müzesi “Mehmet Naci Aköz Uçurtma Müzesi” adıyla kurulmuş oldu.
2011 Yılı başında Üsküdar Belediyesi ile yapılan iş birliği sonrası Üsküdar Belediyesi Meclis kararı ile yeniden yapılandırılan müzenin imkânları daha da genişletilerek “Üsküdar Belediyesi Mehmet Naci Aköz Uçurtma Müzesi” adıyla hizmet vermeye başlamıştır.
Uluslararası alanda “İstanbul Uçurtma Müzesi” adıyla tanınan müze zaman içinde yurtiçinde de aynı adla anılmaya başlamıştır.
İSTANBUL UÇURTMA MÜZESİNİN İŞLEVİ;
İlerleyen yıllarda elde edilen yeni ürünlerle koleksiyonun hızla genişlemesi, müzenin de işlevinin artmasına sebep oldu. Bugün itibariyle (Nisan 2025) 6 kıta, 39 ülkeden toplanan yaklaşık 3000 eserlik bir koleksiyona ulaşan müze içinde 1200’ün üzerinde esere sahip kütüphane ve aynı anda 200 öğrencinin atölye çalışması yapabilecekleri uçurtma okulu ve Müze Cafe bulunmaktadır.
İSTANBUL UÇURTMA MÜZESİNDE PROGRAMLAR;
Müzede ziyaretçilere interaktif programlar yapılmaktadır. Küçük ziyaretçilere yaklaşık 45 dakikada tamamen teatral dil kullanılarak görerek, dinleyerek, dokunarak ve soru cevaplarla yapılan eğlenceli sunum yapılmakta, tüm sunumlar fotoğraflar ve bazı uçurtmaların çocukların önüne getirilerek ziyaretçinin üzerindeki etkinin arttırılması sağlanmaktadır.
Yetişkin ziyaretçilere ise yine 45 dakikalık süre içinde doygun bir sunumla dünya ölçeğinde uçurtmanın tarihi, toplumlar üzerindeki kültür ve inanç yansımaları, bilimsel çalışmalara katkıları, sportif amaçlı kullanımlardan örnekler çeşitli uçurtmalar ve fotoğraf destekleri ile anlatılmaktadır.
Bu sunumlar olabildiğince interaktif yapılarak ziyaretçinin konuya adapte olması sağlanmaktadır.
Uzakdoğu tarihi özellikle savaşlarda aktif rol almasının örnekleri sunulurken, batı tarihinde bilimsel çalışmalardaki örnekleri fotoğraf ve tarihçeleriyle anlatılmaktadır.
Çok sayıda ülkenin uçurtmaları ile tarih, kültür, sanat, savaşlar, bilimsel çalışmalar, inanç sistemleri içindeki kullanımları gibi örneklemeler yapılarak uçurtmanın sadece bir oyuncak olmadığı, farklı coğrafyalarda farklı anlamlar yüklü olduğu vurgulanmaktadır.
Tüm yıl boyu 09.00 – 17.00 arası açık olan müzeye giriş ücretsiz, randevu alınması ise özellikle tavsiye edilmektedir. Müze içinde fotoğraf ve video çekmek serbest, hatta teşvik edilmektedir.
ÜLKEMİZİN İLK UÇURTMA OKULU;
Sokak oyunları kültürümüzün en eski oyuncaklarından birisi olan uçurtmanın unutulmaması, yaşatılması ve yeni kuşaklara öğretilmesi amacıyla müze içinde kurulan uçurtma atölyesi zaman içinde genişletilerek Türk uçurtma kültürünün 40’a yakın modelinin eğitiminin verildiği uçurtma okuluna dönüştürülmüştür.
Dileyenler 45 dakikalık programa katılarak eğitimcisi ile birlikte uçurabileceği uçurtmayı yaparken, dileyenler 60 dakikalık programa katılarak 40’a yakın modelden oluşan Türk uçurtma kültürünün herhangi bir örneğinin tüm aşamalarını detayları ile birlikte öğrenebiliyorlar. Atölye çalışmasına katılanlardan sadece uçurtma ücreti alınıyor.
ÜLKEMİZİN İLK UÇURTMA KÜTÜPHANESİ;
Müze içinde yer alan bölümlerden birisi ise dünyanın çeşitli ülkelerinden toplanmış yayınlardan oluşan “İstanbul Uçurtma Kütüphanesidir”. Uçurtma kültürünü daha yakından tanımak ve/veya benzeri çalışmalar yapmak isteyen amatör veya profesyonel araştırmacılar için tüm imkânlar sunulmaktadır. Kataloglar, kitaplar, dergiler, afişler, broşürler, resmi veya özel belgelerden oluşan 1000 adete yakını yabancı yayın olmak üzere yaklaşık 1200 parçalık eserle kütüphane ücretsiz hizmet verilmektedir.
Randevu alınması halinde ziyaretçilerine açık olan kütüphane tüm ofis imkânlarıyla hizmet vermekte fotoğraf, video, fotokopi çekmek serbest, çaylar da kütüphanenin ikramı olarak sunulmaktadır.
MÜZEMİZDE ETKİNLİK STRATEJİSİ
Kurucumuz Mehmet Naci Aköz’ün “Hayatın bütünü eğitim sürecidir” sözünden hareketle;
Müzemizdeki tüm çalışmalar eğitim gözlüğü ile görülmekte ve uygulamalar bu çerçevede yürütülmektedir. Uçurtma müzesi, atölye çalışmaları destekli eğlenceli eğitimi ve uçurtma kütüphanesi ile dünya perspektifiyle uçurtmanın tarihi ve kültürünü anlatmaya çalışmaktadır.
Kültür Bakanlığının 2008 yılında başlattığı “Çocuk Dostu Müze” İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğünün 2011 yılında başlattığı “Müzeli Eğitim” ve 2019 projesi olan “Okul Dışı Öğrenme Ortamları” projeleri ile birebir örtüşen müze çalışmalarımızı, biz “Eğlenceli Eğitim” olarak adlandırıyoruz.
Koleksiyonun müzeye gelen ziyaretçilere tanıtılmasının yanında dış mecralarda, hatta dış ülkelerde tanıtılabilmesi için de sanal müze çalışmalarımız sürdürülmektedir.
MÜZENİN KONUMU VE ERİŞİM
İstanbul Uçurtma Müzesi iki ayrı müze salonu, üç atölyeden oluşan uçurtma okulu, uçurtma kütüphanesi ve müze cafe’si ile birlikte toplamda 500 m2’lik kapalı alana sahiptir. Üsküdar sahiline oldukça yakın Marmaray’a ve Kızkulesi sahiline 250 metre yürüme mesafesindedir. Navigasyona “uçurtma müzesi” yazmanız yeterlidir. Randevu alınarak gelinmesini önemle hatırlatıyoruz. Müzemizin otoparkı olmamakla birlikte bir arka sokağımızda Aziz Mahmut Hüdayi Camiinin halka açık otoparkı bulunmaktadır.
KAYNAKÇA
Mehmet Naci Aköz’ün değerlendirmeleri, İstanbul Uçurtma Kütüphanesi, Uçurtma tarihi, Drachen Foundation, Planet.kite.matrix.
ÖNEMLİ NOT
Ticari çalışmalarımız için www.ucurtmadunyasi.com
Video ve film kaynaklarımız için www.ucurtma.tv
Instagram/Facebook için uçurtma müzesini takip edebilirsiniz.
DETAYLI BİLGİ İÇİN UÇURTMA TARİHİNE GÖZ ATMANIZI ÖNERİRİZ